Jąkanie – jakie są jego przyczyny i metody leczenia?

Jąkanie to zaburzenie płynności mowy, które często występuje u dzieci około 3–5 roku życia. Zwykle ustępuje samoistnie wraz z wiekiem, ale niekiedy utrzymuje się też w dorosłości. Jąkanie przybiera różne formy. Może objawiać się np. powtarzaniem pojedynczych głosek albo niezamierzonymi przerwami w wydobywaniu głosu. W każdym przypadku utrudnia komunikację jąkającej się osobie, a wtórnie może powodować problemy emocjonalne i społeczne.

Czym jest jąkanie?

Jąkanie definiowane jest jako funkcja niepłynności mówienia oraz towarzyszących jej reakcji fizjologicznych, psychicznych i społecznych. O jąkaniu można mówić wtedy, gdy brak płynności mowy jest powiązany z nadmiernymi skurczami mięśni aparatu mowy. Czasem towarzyszą mu reakcje psychosomatyczne (np. drżenie rąk, kołatanie serca), co jest powiązane ze stresem, jaki wywołuje to zaburzenie w sytuacjach społecznych.

Typowymi symptomami jąkania się są:

• powtarzanie poszczególnych głosek, sylab lub całych wyrazów,
• przeciąganie głosek,
• zacinanie się,
• niezamierzone pauzy między wyrazami,
• wtrącenia (eee, yyy),
• zbyt wolne, zbyt szybkie lub nierytmiczne mówienie.

Wymienione objawy występują oddzielnie lub łącznie. Mogą im też towarzyszyć tiki czy grymasy twarzy. Dolegliwości te mają zwykle różny stopień nasilenia. Jąkanie łagodne to niepłynność mowy dotycząca 2–5% wypowiadanych słów, powodująca trwające nie dłużej niż sekundę pauzy. Jąkanie głębokie dotyczy aż 25% słów i może oznaczać 5-sekundowe przerwy w mówieniu.

Jakie są przyczyny jąkania?

Bezpośrednim powodem jąkania jest brak koordynacji ruchowej trzech aparatów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Przyczyny zaburzenia nie zostały w pełni poznane, ale wiadomo, że wywołuje je nie jeden, a szereg powiązanych czynników.

Badacze wskazują na uwarunkowania:

• genetyczne (jąkanie wiąże się z dziedzicznymi zaburzeniami, np. pracy układu nerwowego),
• biologiczne (jąkanie mogą wywoływać przebyte urazy, choroby),
• behawioralne (jąkanie może być zachowaniem wyuczonym),
• lingwistyczne (jąkanie może być efektem zaburzeń w procesie rozwoju mowy),
• psychospołeczne (jąkanie to zaburzenie psychosomatyczne wywołanie przez problemy emocjonalne czy traumatyczne przeżycia).

W związku ze złożonością problemu jąkania jego terapia musi zostać poprzedzona wnikliwą diagnozą, w której powinien uczestniczyć m.in. logopeda, neurolog i psycholog. Zrozumienie przyczyn zaburzenia pozwala dobrać optymalne metody leczenia.

Jak leczy się jąkanie?

Leczenie jąkania warto rozpocząć jak najwcześniej. Nieleczone może utrwalić się i pozostać uciążliwym problemem w dorosłym życiu. Terapia jąkania obejmuje najczęściej trening płynności mowy i psychoterapię. Ten pierwszy odbywa się pod opieką logopedy, który dobiera ćwiczenia odpowiednie do potrzeb i możliwości małego pacjenta. Psychoterapia służy zwykle przepracowaniu trudnych emocji dziecka i wzmocnieniu jego pewności siebie, np. poprzez psychodramę. W terapii istotna jest także nauka metod relaksacji i psychoedukacja rodziców.

Jak zapobiec rozwojowi jąkania u dziecka?

Choć nie masz wpływu na uwarunkowania genetyczne czy biologiczne, które mogą przyczynić się do problemu jąkania u twojego dziecka, możesz zadbać o to, by wzrastało w warunkach sprzyjających poprawnemu rozwojowi mowy. Zaburzenia jej płynności są naturalnym etapem rozwojowym. Niestety często utrwalamy je u swoich pociech, przedwcześnie próbując egzekwować od nich poprawne wysławianie się.

Kiedy dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę, że sposób, w jaki mówi, jest błędny (a co więcej – spotyka się z krytyką), jego próbom mówienia zaczyna towarzyszyć lęk. Wywołuje on napięcie mięśniowe, które z kolei utrudnia prawidłowe działanie aparatu mowy. Z tego powodu powstrzymaj się od zwracania uwagi na błędy językowe kilkulatka! Postaraj się także wyeliminować czynniki, które podtrzymują niepłynność mowy:

• daj dziecku czas na sformułowanie wypowiedzi – nie poganiaj, nie przerywaj,

• nie zmuszaj dziecka do publicznych wystąpień, jeśli nie ma na to ochoty,
• mów do dziecka w sposób wyraźny i zrozumiały,
• wprowadź do zabaw takie ćwiczenia, jak dmuchanie wiatraczka czy recytację wierszy,
• często proponuj dziecku aktywności na świeżym powietrzu,
• wprowadź stały rytm dnia, co wzmocni poczucie bezpieczeństwa dziecka,
• ogranicz niepotrzebne bodźce w otoczeniu dziecka, np. telewizję,
• zadbaj o to, by dziecko umiało nazywać swoje emocje i konstruktywnie sobie z nimi radzić,
• pozwalaj dziecku na samodzielność i doceniaj jego sukcesy.

Jeśli problemy z niepłynnością mowy u Twojego dziecka nie zaczną ustępować z wiekiem lub jeśli brak ci pewności, czy postępujesz wobec nich właściwie, skontaktuj się ze specjalistą.